Sandra Verhulst is al 20 jaar literair vertaalster en is afgestudeerd in Kunstgeschiedenis en Archeologie. Ze vertaalt fictie en non-fictie, maar vooral kinder- en jeugdboeken. Ze is vaste vertaalster van de Thea Stilton-reeks. Ben je benieuwd hoe de Vlaamse vertaalster haar weg in de uitgeverswereld heeft gevonden? Lees hieronder het interview.
Zou u zichzelf willen voorstellen?
Ik ben Sandra Verhulst en ik vertaal sinds een twintigtal jaar uit het Italiaans en het Frans. Ik heb geen vertaalopleiding gevolgd, maar ben als kunsthistorica en archeologe in Italië terecht gekomen. Ik werkte daar voor een uitgeverij, die een archeologisch tijdschrift uitgaf, maar de uitgeverij is toen failliet gegaan. Vervolgens moest ik met heel veel tegenzin terug naar België, waar ik iets wilde blijven doen met mijn Italiaans. In die tijd was er in Utrecht het toenmalig Steunpunt Literair Vertalen (nu Expertisecentrum Literair Vertalen) dat organiseerde een cursus literair vertalen uit het Italiaans. Ik dacht: laat ik dat maar eens proberen en mocht een proeffragment insturen. Ik maak misschien geen kans maar had wel zin om dit te doen en toen mocht ik de cursus meevolgen. Zo van het een, het ander. Ik heb verschillende cursussen bij hen gevolgd en zo ben ik stilaan begonnen met vertalen. Eerst en voornamelijk vanuit het Italiaans. Mijn eerste opdrachten hadden zelfs een raakpunt met mijn opleiding. Ik ben met kunsthistorische boeken begonnen. Mijn allereerste boek was, De veertiende eeuw van Sandra Baragli en werd in 2006 uitgegeven door Ludion in Brussel. Zo ben ik langzaam erin gerold.
Hoe heeft u Italiaans geleerd?
Ik heb Italiaans geleerd in Italië. Ik was naar Italië gegaan om een doctoraat te beginnen, wat ik nooit heb afgemaakt, maar uiteindelijk ben ik terecht gekomen bij een uitgeverij waar ik alleen Italiaanse collega’s had. Het ging al vrij snel om dan Italiaans te leren. Daarnaast ben ik begonnen met het lezen van stripverhalen, één daarvan is Dylan Dog. Toen ik terugkwam in België heb ik een aantal jaren Italiaans gevolgd aan de Universiteit van Brussel. Ik sprak het heel goed, maar ik schreef het natuurlijk iets minder.
Bent u door de cursussen bij het Expertisecentrum Literair Vertalen ook erachter gekomen welk genre u graag vertaalt?
Ik vertaal nu voornamelijk kinderboeken, wat ik heel leuk vind om te doen, maar ik heb niet echt een voorkeur voor een bepaald genre. Het heeft bij mij er ook mee te maken dat ik niet leef van het vertalen. Er zijn weinig mensen die daarin slagen. Ik was al aan het werk in een museum in België toen ik besloot om te gaan vertalen. Ik combineer nog steeds die twee. Kinderboeken komen mij eigenlijk goed uit wat betreft de deadlines, maar dat sluit niet uit dat ik ook andere dingen doe. Ik heb dus geen uitgesproken voorkeur voor het genre kinderboeken. Het is iets wat op die manier op mijn pad is gekomen, maar vind het ook heel leuk om te doen!
Hoe is het gekomen dat u kinderboeken bent gaan vertalen?
Nadat ik de opleiding heb gevolgd, was het in het begin natuurlijk niet makkelijk om aan werk te komen. Er zijn verschillende aspecten die meespelen. Eén daarvan is dat de meeste uitgeverijen in Nederland zijn gevestigd en Vlaamse vertalers het minder makkelijk hebben om aan opdrachten te komen. In het begin heb ik heel veel uitgeverijen actief aangeschreven. Je moet wel je stoute schoenen aantrekken om een opdracht te pakken te krijgen. De Wakkere Muis, de uitgever van Thea Stilton, die waren net op zoek naar iemand om de reeks over te nemen en ik vermoed dat mijn brief op het goede moment kwam.
Hoe is het om kinderboeken te vertalen? De schrijfstijl is meestal relatief simpel, is dat dan ook makkelijker om te vertalen?
Ik zou niet per se zeggen dat het makkelijker is om kinderboeken te vertalen, je moet er juist heel veel creativiteit in stoppen. Kinderboeken moet je iets vrijer vertalen of soms een beetje aanpassen, omdat bepaalde dingen te Italiaans zijn of niet door de Belgische of de Nederlandse kinderen begrepen kunnen worden. Bijvoorbeeld, ik ben nu bezig met Il Sole di Mezzanotte van Thea Stilton, Noorderlicht in Noorwegen. Daar zat net een stuk in waar de hoofdpersonage met taart ontbijt. Dat heb ik eruit gehaald, want in Noorwegen worden er bij het ontbijt alleen zoute dingen gegeten. Die taart is echt typisch Italiaans. Dus in dat opzicht, is dat iets anders dan een echt literaire roman, waar je veel dichter op de huid van de schrijver blijft zitten.
Hoe is het om te vertalen uit het Italiaans? U vertaalt ook uit het Frans, helpt dat elkaar of is dat soms verwarrend?
Ik vertaal heel graag uit het Italiaans, omdat mijn voorliefde uitgaat naar die taal. Maar ik doe ook wel af en toe het Frans. Uit het Frans vertaal ik meestal samen met een Nederlandse vriendin. We doen dan duovertalingen. Dat is weer een andere manier van werken. Het is een heel leuke manier om een tekst te vertalen omdat je het samen doet en je over bepaalde dingen samen kunt overleggen en naar oplossingen kunt zoeken.
Heeft u meestal contact met de auteur van de boeken die u vertaalt?
In het geval van Thea Stilton niet echt. Ik denk ook eerlijk gezegd dat er meerdere mensen aan die boeken schrijven. Recentelijk heb ik samen met Lidewij Van den Berg het boek De magische wereld van Charlie van Audrey Alwett uit het Frans vertaald en met die auteur hebben we een paar keer contact gehad. In haar boek gebruikt ze heel veel verzonnen namen. Soms zat daar een bepaalde betekenis achter en dan hebben we uiteraard geprobeerd om die achterliggende betekenis ook in het nederlands mee te nemen.
Hoe lang doet u ongeveer over een vertaling?
Dat blijft moeilijk in te schatten van tevoren. Voor mij is het grootste stresspunt na al die Jaren nog steeds de deadline. Ik denk altijd dat ik te weinig tijd ga hebben om een boek op tijd in te leveren, maar dat is gelukkig nog nooit gebeurd.
Heeft u een standaard werkwijze voordat u begint aan een vertaling?
Dat hangt af van het boek. Bij de Thea Stilton-reeks wordt het op den duur een routine: je kent de personages, je weet ongeveer hoe de verhaallijn loopt. Als het bijvoorbeeld een auteur is die ik niet ken dan probeer ik mij zoveel mogelijk in te lezen in de auteur en over wat hij/zij nog meer heeft geschreven.
Maakt u twee versies, voor zowel het Nederlandse als het Vlaamse publiek?
Ik pas mij zoveel mogelijk aan het Noord-Nederlands want dat is in de uitgeverswereld de norm. Maar als ik bijvoorbeeld uit het Frans vertaal samen met mijn Noord-Nederlandse collega, dan proberen wij ook wel typisch Noord-Nederlandse uitdrukkingen te vermijden. Zo hoeft niemand zich te ergeren.
Welke moeilijkheden kwam u voornamelijk tegen als beginnende vertaler?
Mij aanpassen als Vlaamse vertaler aan de Noord-Nederlandse markt. In het begin heeft het mij heel veel moeite gekost om mij daaraan te passen. Het was toen ook iets, toen ik begon aan vertalen, waar ik mij helemaal niet bewust van was. En daarnaast opdrachtgevers vinden. Het is moeilijk om in het begin ertussen te komen. Je hebt dan twee dingen nodig: genoeg lef om toch maar die uitgever lastig te blijven vallen en een heel goed netwerk is ook heel belangrijk. Door veel deel te nemen aan studiedagen, workshops, dan bouw je een netwerk op doordat je heel veel contact hebt met collega-vertalers, die jou soms contacteren als ze zelf geen tijd hebben om een vertaalopdracht te doen.
Wat vindt u het leukst en uitdagendst aan vertalen?
Het leukste vind ik jezelf écht in de vertaling te graven. Er echt uren, dagen, weken, maanden er mee bezig te zijn en de tekst al maar beter zien te worden, totdat je uiteindelijk tot een resultaat komt waar je toch tevreden over bent. Een beetje zoals een beeldhouwwerk dat je maakt, dat je eerst een heel ruwe vorm hebt waar je verder aan blijft beitelen tot je uiteindelijk een mooi resultaat hebt. Dat vind ik het leukst aan vertalen.
Wanneer bent u zeker van een vertaling?
Nooit! Als je die vraag stelt aan andere vertalers, dan zullen de meesten zeggen: “Ik kijk nooit meer naar een gepubliceerde vertaling.” Een vertaling van 10 jaar geleden die wil ik liever niet meer zien, die zou ik nu sowieso anders doen. Ik denk dat iedereen die reactie heeft. Een vertaling is eigenlijk nooit klaar. Op een bepaald moment moet je een punt achter durven te zetten.
Overlegt u weleens met een uitgever of collega over wat een goede of passende vertaling zou zijn? Als je twijfelt, kunt u daar met iemand anders over discussiëren?
Als ik een duovertaling doe is dat het leuke. Je kunt dan bijvoorbeeld verschillende opties in je kladvertaling houden en dat overleggen met je collega-vertaler. Met de uitgever overleg ik tijdens het vertalen meestal niet, die krijgt alleen het eindresultaat.
Wat maakt volgens u een goede vertaling goed of iemand een goede vertaler?
Een vertaling moet trouw zijn aan het origineel. Het moet op een goede manier het origineel van de auteur overbrengen in de doeltaal, zonder dat je de oorspronkelijke taal er doorheen voelt schemeren. Dat is het moeilijke hè!
Heeft u ooit overwogen om ook andere dingen te vertalen, bijvoorbeeld voor de commercie?
Oh nee, helemaal niet! Ik ben van het literair vertalen en ik vind het heel leuk om kinderboeken te doen. Ik zou heel graag strips of toneelteksten willen vertalen. Twee of drie jaar geleden heb ik in Avignon in Frankrijk een cursus theatervertalen gevolgd. We kregen een aantal teksten van Franse theatermakers, die we vooraf moesten vertalen en waar we ter plaatse aan hebben gewerkt. Die teksten moesten we vervolgens zelf voordragen om te horen hoe de gesproken tekst overkomt. Dat was ook een heel leuke manier om te vertalen.
Wat is volgens u een gouden tip bij vertalen?
Toen ik eraan begon dacht ik altijd dat het belangrijkste was om de brontaal perfect te kennen, maar intussen weet ik dat het ook heel belangrijk is om zoveel mogelijk Nederlandstalige romans te lezen, zoals vertaalde romans of romans die oorspronkelijk in het Nederlands zijn geschreven. Ik denk dat dat een héél belangrijke tip is voor als je gaat beginnen met vertalen.
Lees het volgende interview met literair vertaler: Carolien Steenbergen: https://letrecorone.nl/interview-met-carolien-steenbergen/ Dorette Zwaans: https://letrecorone.nl/interview-met-dorette-zwaans/ Saskia Peterzon: https://letrecorone.nl/interview-met-saskia-peterzon/
Lees hier de interviews met zakelijke vertalers: https://letrecorone.nl/vertalie-zakelijke-vertalers/
Lees hier de interviews met tolken: https://letrecorone.nl/vertalie-tolken/